İlyas Bazna (Çiçero) 28 Haziran 1904’te Priştina’da doğmuş, 21 Aralık 1970’de Münih’te ölmüştür. 2. Dünya Savaşı’nın en kilit casuslarından biri olmuştur. Ajanlık faaliyetini Türkiye’de yürütmüş olan İlyas Bazna’nın, Türkiye’nin bu savaşta tarafsızlığını korumasında önemli bir rolü olduğu düşünülüyor. Buna rağmen filmi çıkana kadar hakkında pek bilgi sahibi olunmayan Bazna’nın hayatı entersandır. Kaldı ki İlyas Bazna, yani Çiçero’nun hayatı da enteresan olaylarla doludur. Örneğin İngilizce bilmeden İngiliz Sefaretinde çalıştı. Ve hatta oradan istihbarat alıp Almanlara sattı. Tüm bunlar bir yana, bazı ajanlık faaliyetlerini hiç gizlenme gereksinimi bile duymadan yaptı. Genel olarak biz onu, İkinci Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası hesabına çalışmış ve Çiçero kod adı ile tanınan Arnavut asıllı Türk casus olarak biliriz.
Başlıklar
İlyas Bazna Ajan Oluyor
Babasının ölümünden sorumlu tuttuğu İngilizlerden nefret ediyordu. Parasal kazanç arzusu ve hep bir operacı olmak istemesine rağmen II. Dünya Savaşı esnasında Ankara’da çeşitli konsolosluklarda uşaklık yapıyor olması casusluk yapmaya başlamasına sebep olmuştur. Franz von Papen’in sefareti döneminde Ankara’daki Almanya Büyükelçiliği’ne gizli İngiliz istihbaratını satmıştır.
II. Dünya Savaşı yıllarının Ankara’sından önce Yugoslavya Krallığı büyük elçisinin uşağıydı. Daha sonra Almanya büyük elçiliği müsteşarının uşaklığını yapmıştır. Almanya elçilik müsteşarı mektuplarını okuduğu için kısa zamanda İlyas Bazna’yı kovmuştur.
1942’den itibaren Britanya İmparatorluğu’nun Ankara büyük elçisi Sir Hughe Knatchbull-Hugessen’in uşaklığını yapmaya başlamıştı. Hatta banyosunda sırtını ovarken ona opera aryaları okuyacak kadar büyük elçi ile yakınlık kurmuştu. 21 Ekim 1943’ten itibaren fotoğraflarını çektiği gizli belgelerin örneklerini Almanya büyük elçiliğine teslim etmeye başladı. Bunun için, Almanya Büyükelçiliği’nde ataşelik yapan Ludwig Moyzisch’e kendisi yaklaşarak 20 000 Sterlin karşılığı elindeki elli altı belgeyi satma önerisinde bulundu. Kısa bir süre ücretli bir Alman ajanı haline geldi. Alman istihbarat servislerince kendine “Çiçero” kod adı verilmiştir. Müttefiklerce düzenlenen beynelmilel toplantılar ve bazı bombardıman planları hakkında önemli bilgiler aktardı. Örneğin Normandiya Çıkarmasına ilişkin çok belli belirsiz istihbarat ulaştırmışdı. Bütün bu dönem boyunca Ankara’daki İngiliz istihbarat görevleri ise Bazna’nın İngilizce anlamadığını düşünüyordu. Bu yüzden Çiçero’yu casusluğundan şüphelenilemeyecek kadar “eğitimsiz” ve “aptal” olarak görmekteydi.
Çiçero’ya Ödeme Sahte Parayla
Bazna, 1944 senesinde Alman büyükelçiliğinde görevli bir sekreterin Müttefikler safına iltica etmesi üstüne, ele geçmekten korkarak İngiliz büyükelçisinin yanındaki görevinden ayrılmıştır. Hizmetleri için Nazi Almanyası istihbarat servisi Abwehr tarafından kendine 300.000 Sterlin ödenmiştir. Ancak İlyas Bazna daha sonra, ödenen paraların, Almanların İngiliz ekonomisini çökertmek için bastıkları sahte sterlinlerden olduğunu farketmiştir. Savaşın bitiminden bir süre sonra Federal Almanya hükümetine karşı tazminat davası açmış, çok uzun süren bir davadan sonra kendine mütevazı bir ödeme yapılmıştır.
Elyesa Bazna casusluk yaptıği senelerde Von Papen’in taktığı kod adının Çiçero olduğunu bilmiyordu. Hatta, kendinin Çiçero olduğunu ancak 1950’de öğrendi. Sefarette ajanlık belgelerini teslim ettiği Moyzisch’in tüm mahkemelerin ardından gittiği Tirol Alpleri’nde yazdığı anılarından ve yine 1950’de, İngilizlerin artık bu casusluk olayını açıklamasıyla öğrendi.
İlyas Bazna 1970’te, Münih’te 66 yaşında, fakir bir gece bekçisi olarak ölmüştür.
Çiçero Filmleri ve Kitabı
I was Cicero başlığı altından yayınını yaptığı anılarından ise daha yüksek bir kazanç elde etmiştir. Kitabı 1952 senesinde 5 Fingers adı altında, Joseph L. Mankiewicz’in yönetmenliğinde sinemaya uyarlanmış, Bazna rolünü James Mason oynamıştır. Aynı zamanda 1950 yapımı Mehmet Muhtar’ın “Ankara Casusu Çiçero” filmi de vardır.
Serdar Akar’ın yönetmenliğinde ve Erdal Beşikçioğlu’nun baş rolünde olacağı, Elyesa Bazna’nın hikâyesini anlatan Çiçero adlı sinema filmi 2019 yılının Ocak ayında vizyona girmiştir.
Murat Soner’in bu videosunu da izlemenizi tavsiye ederiz.