Osmanlı’da 1 Mayıs Kutlamaları

Osmanlı’da 1 Mayıs; İşçi Bayramı, Emek ve Özgürlük Bayramı, Bahar Bayramı veya Osmanlı Devleti’nde kullanıldığı adıyla Amele Bayramı…

Osmanlı Devleti tarihinde bilinen ilk 1 Mayıs kutlaması 1909’de Üsküp’te yapıldı. Aynı tarihte Selanik’te de yapıldığına dair rivayetler bulunmaktadır. Dönemin konjonktürü de göz önünde bulundurulduğunda bu ihtimal oldukça kuvvetlidir. Aynı zamanda 1906 senesinde İzmir’de 1 Mayıs’ın kutlandığına dair bir söylenti bulunsa da bu ihtimal çok kuvvetli değildir.

Osmanlı’da 1 Mayıs’ın temellerini 1871’de kurulan Ameleperver Cemiyeti atmıştır. 2. Abdülhamid döneminin baskıcı yönetimine rağmen 1908’de önce Meşrutiyet ilan edilmiş, ardından aynı yıl tüm Osmanlı Devleti topraklarında grevler yapılmıştır. Bundan 6 ay sonra Abdülhamid tahttan indirilmiş ve 4 gün sonra ilk 1 Mayıs Selanik ve Üsküp’te kutlanmıştır. Ancak bu kutlamalar Balkan Savaşları’na kadar sürebilmiştir. Aynı zamanda bu dönemler, Osmanlı Devleti’nde Sosyalizm’in yaygınlaştığı ve Sosyalist Fırkalar ile pek çok Sosyalist organizasyonun kurulduğu dönemdir.

Ancak Osmanlı’da 1 Mayıs bilincinden ve hatta Meşrutiyet’ten önce de grev bilincinin yer aldığı görülmektedir. Örneğin, 1906 senesinde Filibe’de Mardas adında bir tütün fabrikasında 45 işçinin grev yaptığını görüyoruz. Haber şu şekilde: “Mardas nâm tütün fabrikasınbda 45 amele terk-i işgâl itmişdir. Amelelerin işlerini terk etmesine sebeb, fabrikatörün altı ameleyi tard itmek istemesi imiş.“

Balkanlar’da 1 Mayıs Kutlamaları

1909 yılında, 31 Mart Vakası sonrası baskıcı 2. Abdülhamid dönemi sona ermişti. Bu dönemin özelliği, geniş istihbarat ağı ve sansür mekanizması sayesinde muhalif gösterilerin cılız kalmasıdır. Nisan ayında 2. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi sonrası ilk 1 Mayıs kutlamasının Üsküp’te yapıldığını görüyoruz. Aynı yıl Selanik’te de 1 Mayıs’ın kutlanmış olma ihtimali varsa da bu konuda sadece yoğun söylentiler bulunmaktadır.

Balkanlardaki kutlamaların çok kısıtlı bir dönemde gerçekleştiği de göz önünde bulundurulmalıdır. Abdülhamid’in tahttan indirilmesiyle, Balkan Savaşı’nın kaybedilmesi arasında geçen süre sadece 3 yıldır. Bu 3 yıl içerisinde Selanik kutlamaların merkezi olmuştur.

1909 Yılında Üsküp

Üsküp, o dönem Arnavutluk’un bağımsızlık mücadelesi verdiği bir alandı. 1789 yılındaki Fransız İhtilali sonrası, özellikle de Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu gibi pek çok milletin yaşadığı İmparatorluklar ciddi bir krizle karşı karşıya kaldı. Arnavutluk 1912 yılında bağımsızlığını elde etti. Fransız İhtilali, bir halk ihtilali olduğu için İşçi Mücadeleleri gibi bir alanda pek çok noktada ortak hedeflerle karşılaşmıştır. Aslında Fransız İhtilali gibi “milliyetçilik” duygularına hitap eden bir devrimin bugünkü aldığı şekil itibariyle, içşi hakları gibi daha sosyalist bir zeminde siyaset yapan bir hareketin aynı düzlemde hareket etmesi günümüzde kafa karıştırıcı bir durum olarak görünse de birbirine zıt bu iki kavram, bağımsızlık mücadelesi mevzubahis olduğunda ortak bir hedefe kilitlenebiliyor.

1909 yılının Üsküp’ünde bir diğer dikkat çekici konu ise, 1900 yılından itibaren sanayileşmesidir. 1900 yılında, Kosova’nın vilayet haline getirilmesiyle Üsküp, Kosova vilayetinin merkezi olmuştu. 1900-1908 yılları arasında Hafız Paşa’nın vali olduğu Üsküp’te pek çok imar çalışmaları yapıldı. O zamana kadar çevresine göre nispeten geri kalmış bir bölgeydi. Kırmızı boya, krom ve kurşun madenleri, bu madenlerde çalışan işçilerden dolayı Kosova’nın gelir kaynakları arasındaydı. Ayrıca kerestecilik de yaygındı. 1900 yılından sonra, boyanın tekstilde daha etkin kullanılması amacıyla deri imalatı ve tekstil alanında da Üsküp bir merkez haline geldi.

Üsküp’te işçi sınıfının kalabalıklaşması ile 1908 yılında Osmanlı’da yurt genelinde başlayan grevlerde de merkez olmasını sağlamıştır. Ayrıca o dönemde sosyalist bir ayaklanmaya hazırlanan Arnavutlar için de bu durum bir zemin hazırlamış oldu. Ne var ki bu isyan, Mart 1910’da başladı. İsa Bolatin liderliğinde, artırılan vergiler, duhuliye vergisi ve askerlik kanununa muhalefet eden bir isyan başlatıldı. Üsküp’te 1910 Arnavut İsyanı olarak bilinen isyandan 2 yıl sonra Arnavutluk bağımsızlığını kazandı. Ancak Üsküp Arnavutluk sınırlarına dahil olmadı.

İşte 1909 yılında Üsküp’te kutlanan 1 Mayıs, böyle bir ortamda gerçekleşmişti. Henüz sendikacılıkla ilgili pek bir gelişme olmasa da Üsküp’te deri ve tekstil ameleleri ile maden çalışanları, Osmanlı Devleti tarihindeki ilk “1 Mayıs Amele Bayramı”nı kutlayarak tarihe geçtiler.

1909 ve 1910 Yıllarında Selanik

1909 yılında Selanik’te 1 Mayıs’ın kutlanmış olduğu bazı kaynaklarda geçse de bu durum kesin değildir. Ancak dönemin Selanik’i göz önüne alındığında bu ihtimal çok kuvvetlidir.

Selanik’teki ameleler daha çok liman işçileriydiler. Ancak Selanik, Osmanlı Devleti’nin o günkü sınırları içerisinde İstanbul’dan sonra en gelişmiş ikinci sanayi kentiydi. Elimizdeki kaynaklar kısıtlı olsa da o dönemde Selanik’teki kutlamaların geniş katılımlı olduğunu tahmin ediyoruz.

1910 yılında Selanik’in nüfusu 250 bindi. Bu nüfus 1900 yılından sonra yapılan demiryollarından dolayı hızlı bir artış göstermişti. Selanik’in büyük bir liman kenti oluşu, şehirdeki iş imkanlarını artırmış ve aynı zamanda kültürel bir gelişim göstermişti. 1900 yılı itibariyle matbaa kurulmuş, pek çok dergi, gazete ve kitap basımı yapılmıştı. Ayrıca kadın haklarında ve işçi haklarında da Osmanlı’nın en mücadeleci kentlerinden biriydi. Örneğin 1908 yılı Osmanlı Devleti’nde ilk kadın dergisinin basıldığı yer Selanik’ti.

Osmanlı’da 1 Mayıs kutlamaları anıldığında aslında akla gelen ilk yerlerden biridir Selanik. 1909 yılında Üsküp’teki kutlama için elimizde pek kaynak olmaması sebebiyle, bu konuda ilk yer ve tarihin 1910’da Selanik olduğu görüşleri de yaygındır.

Döneme dair kaynak azlığından dolayı bazı ihtilaflar bulunuyor. Bu ihtilafların bir kısmı, Osmanlı’da 1 Mayıs kutlamaları ile ilgili olarak, ilk nerede, ne zaman kutlandığı. Kaynaklar, Osmanlıda 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın ilk 1909 yılında Üsküp’te kutlandığına dair. Ancak 1909’da hem Üsküp, hem de Selanik’te kutlandığını gösteren kaynaklar da bulunuyor. Buna karşın, 1910 yılında Selanik’te kutlandığını net olarak biliyoruz. Ancak bu tarihten sonra Üsküp’e rastlayamıyoruz.

Nitekim 1912’de Üsküp de Selanik de kaybediliyor. 1912 yılına kadar, 1910 yılındaki 1 Mayıs’ın Selanik Sosyalist İşçi Fırkası tarafından organize edildiği ve diğer yıllarda da aynı Fırka tarafından yapıldığı tahmin edilmekle birlikte bu konuda net bilgi yoktur. Selanik’in kaybedilmesinin ardından Sosyalist İşçi Fırkası’nı kuran Yahudi nüfusunun büyük çoğunluğu, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul ve İzmir’e göç etmiştir.

1911 ve 1912’de Balkanlar

1911 yılı, 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın veya dönemdeki adıyla Amele Bayramı’nın Osmanlı Devleti’nde yaygınlaştığı yıldır.

1911 yılında Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki hakimiyeti oldukça zayıflamıştı. 1877’de Romanya, 1908’de Bulgaristan bağımsız olmuş, yine 1908’de Bosna Hersek Avusturya-Macaristan tarafından işgal edilmişti.

1878’de Sırbistan bağımsızlığını almış ve 1912’deki Balkan Savaşları’nda genişleme şansı bulmuştu. 1912’ye kadar güneyde Niş eyaletine kadar elinde bulunduruyordu.

1821’de bağımsız olan Yunanistan, 1863’e kadar kuzeyde Teselya’ya kadar uzanabiliyordu. 1863’te Adriyatik ve Ege’deki adaları, 1881’de Teselya’yı, 1913’te Selanik ve Epir’i ele geçirdi. 1910’da Venizelos Başbakan olmuştu.

1911 yılının Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’daki şehirleri, Yunanistan’ın bugünkü Kuzey Ege kıyıları boyunca uzanıyor, bugünkü Kuzey Makedonya’yı ve Arnavutluk’u sınırlarına alıyordu.

Bu bölgedeki etnik karmaşa, beraberinde sanayileşme ve yükselen milliyetçilik ve sosyalizm ideolojileri arasında sıkışmıştı. İşte 1911 yılının önemli 1 Mayıs merkezleri de buralardı. Selanik, Üsküp ve Tiran Balkanlar’daki en önemli merkezlerdi.

1912 yılı 1 Mayıs’ı bu şehirlerde kutlanan son 1 Mayıs oldu.

İstanbul’da 1 Mayıs Kutlamaları

1909 yılında İstanbul’da 1 Mayıs’ın kutlandığına dair net bir bilgi bulunmamaktadır. 1910 yılında ise Rus kaynaklarından bu kutlamaların yapıldığını öğreniyoruz.

1910’da, kutlamaların bugünkü İstiklal Caddesi, Kağıthane ve Dolapdere civarında yapıldığı bilinmektedir. Yine bu dönem içerisinde İştirakçi Hilmi ismi ön plana çıkmış ancak Osmanlı Sosyalizminde, Sosyalizm konusunda pek çok bilgi eksikliği olduğu da eleştirilmektedir. İstanbul’da kutlanan bu ilk 1 Mayıs etkinliği aynı zamanda İstiklal Caddesi’nin adının geçtiği ciddi bir etkinliktir. Ayrıca T24’ün haberine göre Alman ve Rus Gazetecilerin takip ettiği bu 1 Mayıs etkinliği, aynı zamanda bilgi aktarımı konusunda çok net. Bunun da yanında, burada bir işçi sendikası olduğunu ve bu sendikanın 1 Mayıs kutlama izni alabildiğini görüyoruz.

1910 yılında Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın kurulduğunu görüyoruz. Ancak 1 Mayıs rüzgarı ile örgütlenerek mi bu parti kuruldu, yoksa önce parti kurulup sonra kutlamalar bu şemsiye altında mı organize edildi bilinmemektedir.

1912 yılına gelindiğinde Osmanlı Sosyalist Fırkası ve İştirakçi Hilmi’nin isimleri ön plana çıkıyor. 1912’de İstanbul’da 1 Mayıs kutlamalarının adresi Pangaltı ve Kurtuluş olmuştu. Toplanma alanı ise Abide-i Hürriyet Meydanı olarak belirlenmişti. Bugün Okmeydanı ile Mecidiyeköy arasında bulunan Abide-i Hürriyet meydanı, o dönemin sembol meydanlarından biriydi. “Kahrolsun İstibdad Yaşasın Hürriyet” sloganlarının merkeziydi.

1912, 1. Balkan Savaşları’nın yaşandığı tarihtir. Ekim ayında Balkanların tamamı kaybedilmişti. Bunun üzerine Tatil-i İşgâl Kanunu’na rağmen kutlanan 1 Mayıs’a karşın, İttihat ve Terakki önlemleri artırmış ve kalabalık şekilde meydanlarda bulunmaya dahi sert karşılıklar verilmesini kararlaştırmıştı. 1912 yılında kutlanan 1 Mayıs, İstanbul işgal edilene kadar yapılan son 1 Mayıs oldu.

Anadolu’da 1 Mayıs Kutlamaları

Anadolu’da Osmanlı devrinde 1 Mayıs kutlamalarının merkezi İzmir olmuştur. Vikipedi’de ve bazı başka kaynaklarda Osmanlı’da 1 Mayıs kutlamalarının ilk 1906 yılında İzmir’de olduğunu öne sürmektedir. Bir gazetenin ortaya attığı iddiaya göre, İzmir’de bulunan amele kıraathanelerine Arapça 1 Mayıs kutlamalarına davet broşürü dağıtılmıştı. Ancak Dr. Serkan Serçe, bu iddianın doğruluğunun şüpheli olduğunu Birgün Gazetesi’nde yazdığı bir yazıyla belirtmiştir. Doneleriyle beraber neden bu broşürün ve haberin tatmin edici olmadığını açıklayan Serçe, İzmir’de 1 Mayıs kutlamalarının çok daha sonra yapıldığını açıklamıştır.

İzmir’de bildiğimiz ilk 1 Mayıs, diğer Osmanlı şehirleri gibi 1911 yılında gerçekleşmiştir. Ancak İzmir’in bir başka önemi vardır. O da, 1908 yılında, 2. Meşrutiyet’in ilanından hemen sonra başlayan ve tüm Osmanlı Devleti’ne yayılan büyük grevlerin başlangıç noktası olmasıdır. Buradan, izmir’de büyük bir işçi nüfusu olduğu sonucunu da çıkarabiliriz.

Ayrıca bu grevler, Tatil-i İşgâl Kanunu’nun çıkmasına da sebep olmuş ve grevler yasaklanmıştır. Yine Osmanlı Devleti’ndeki diğer şehirler gibi, son 1 Mayıs kutlamaları 1912 yılında yapılmıştır.

1912 yılındaki kutlamalarda İzmir’in yeri çok daha önemliydi. Kaybedilen Balkanlar’da işçi örgütlenmeleri ve Sosyalizm ideolojisi artık yerleşik durumdaydı. Balkan Savaşları henüz başlamamıştı ancak başta Selanik olmak üzere büyük göçler vermişti. Bu göçlerin yoğunlaştığı en önemli yer ise İzmir olmuştu.

İzmir’in dışında gördüğümüz şehirler ise Adana, Bursa ve Samsun olarak öne çıkıyor. Ancak bu şehirlerde çok net bilgiler bulunmuyor. Sadece satır aralarında, işçi yoğunluğu da dikkate alınarak, 1 Mayıs kutlanmıştır deniyor.

1913, Osmanlı’da 1 Mayıs’ın Yasaklanması

1913 yılında Osmanlı’da toplantı ve yürüyüşler yasaklandı. Bu tarih, Osmanlı Devleti’nin tarihinde en ağır kayıpları yaşadığı Balkan Savaşları sonrası, elde kalan diğer bölgelerin de bağımsızlık mücadelesini engellemek ve devlet genelinde sükunetin sağlanmasını amaç ediniyordu. Dönemin “kahrolsun istibdad, yaşasın hürriyet” sloganıyla iktidara gelen İttihat ve Terakki Partisi yönetiminde alınması da tabii ki bir başka konudur.

Üsküp’te kutlanan 1909 1 Mayıs’ı Arnavutlar için bir bağımsızlık mücadelesi haline evrilmişti. Ertesi yıl ise bir Arnavut İsyanı patlamıştı. İttihat ve Terakki’nin benzeri durumları önleme amacı güttüğü görülüyor. Fakat aynı durumu İzmir, İstanbul ve Selanik’teki 1 Mayıslarda görmek mümkün olmamıştı. Bu da bahsi geçen durumun geçersizliğini ortaya koyuyor. Ancak Osmanlı Sosyalist Fırkası ile Ermeni Taşnaksütyun Partisi arasındaki birliktelik ve fırkanın o dönemki “düşmanlar” olan Bulgar ve Yunan halkından üyelerinin ve yöneticilerinin bulunması da bunda etkili olmuş olabilir.

Zaten 1915 yılına gelindiğinde, Ermeni tehciri sırasında göç ettirilen Ermenilerin dışında pek çok Ermeni Sosyalist’in de idam edildiği görülmektedir. Hatta bunlardan biri Meclis-i Mebusan’da Taşnaksütyun Fırkası’nı temsil eden Hamparsum Boyacıyan‘dı.

Kozan (Adana) mebusu Boyacıyan’ın 1915 yılının 1 Mayıs’ında 20 kadar işçi grubunu örgütlemeye çalıştığı öğreniliyor. 1915 yılı başından başlayarak işçi sendikalarını örgütlemeye çalışan Boyacıyan, bunun tespit edilmesiyle 24 Nisan’da Kayseri’ye sürgün ediliyor. 24 Nisan aynı zamanda “Ermeni Soykırımı” iddialarının dayandırıldığı tarihtir ve Boyacıyan ile birlikte 2 bin 345 kişi Kayseri’ye sürülmüştü. 30 Temmuz 1915’te Boyacıyan ve beraberindeki 12 kişi idam edildi.

Öte taraftan, 1910 yılında kurulup 1913 yılında kapatılan Osmanlı Sosyalist Fırkası, 1913 yılına kadar 1 Mayıs etkinliklerini organize etti. Avnullah Kazımi burada dikkati çeken isim olurken, Milli Kurtuluş Mücadelesi yıllarında Anadolu’ya geçilmişti. Osmanlı’da 1 Mayıs etkinliklerinde İştirakçi Hilmi olarak bilinen İştirak Gazetesi sahibi Gazeteci Hüseyin Hilmi, Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın II. Enternasyonal’e kabulüne çalışmışsa da başaramamıştı. 1918’e kadar sürgünde olan Hilmi, sonraları Osmanlı İştirakiyyun Fırkası’nı, ardından da Anadolu’ya geçerek Türkiye Sosyalist Fırkası’nı (Türkiye İştirakiyyun Fırkası’nı) kurmuştu. Bu konuya Türkiye’de 1 Mayıs makalemizde değineceğiz.

Osmanlı’da 1 Mayıs Yasaklamaları (1914-1920)

Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın dağıtılmasının ardından üyeleri de sürgüne gönderilmişlerdi. Ancak bu durum, Osmanlı Sosyalistleri açısından yeniden örgütlenme dönemi olarak öne çıkmaktadır. Yasaklı yıllarda Osmanlı’da 1 Mayıs kutlamaları ile ilgili yeterli bilgiye sahip değiliz. Ancak buna karşın yasa dışı bazı kutlamaların yapılmış olması muhtemeldir.

Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (1918-1920) daha kurulmamışken ve Osmanlı Sosyalist Fırkası (1908-1913) kapatıldıktan sonra, arada kalan yıllarda Osmanlı Devleti’nde Sosyalizm için pek bir yaşama alanı bırakılmamıştı. Osmanlı Devleti’nde bulunan halkta sınıf bilinci tam olarak oturmamış, sanayileşmede geri kalmış olan devlette işçiler parçalı bir şekilde bulunuyordu. Yine de tersaneler gibi bazı iş yerlerinde kalabalık işçi grupları görülebiliyordu. Aynı dönem içerisinde Sosyalizm üzerine de bilgi birikim yok denecek kadar azdı. Daha doğrusu çok az insan fikir olarak Sosyalizm’in ne olduğunu biliyordu.

İstanbul’un işgaline kadar 1 Mayıs kutlamaları ya yapılmadı ya da tarihe geçmeyecek kadar cılız oldu. Fakat yer yer ufak grevler yapılmıştır. Buna karşın Osmanlı’nın kaybettiği Balkanlar’da Filibe, Varna ve Selanik’te geniş katılımlı ve hayatı felç edecek derecede büyük grevlerin yapıldığı görülüyor. Selanik’te 8 saatlik mesai ve 30 drahmilik mesai ücreti isteğiyle 1921’de Makedonya Demiryolları çalışanlarının yaptığı grev en büyüğüdür. Bu grev, Selanik’in 1 ay boyunca dış dünyayla bağını kopardığı gibi, çevre illerden Selanik Limanı’na gelecek mal sevkiyatını da engelleyerek Yunanistan ekonomisine darbe vurmuştur.

Özellikle Damat Ferid Hükümeti döneminde İstanbul’da işçiler için büyük baskılar söz konusuydu. Bu baskı, İstanbul işgal edildikten sonra meydana gelen halk hareketi sebebiyle kırılmıştır.

1 Mayıs 1920- Kutlamalar Yeniden Serbest

16 Mart 1920’de İstanbul işgal edilmişti. O yıl ilk kez 1 Mayıs, işgale karşı bir protesto gösterisine sahne olsa da, kutlamadan çok emperyalist güçleri protesto halinde kalmıştır. Ancak Osmanlı’da 1 Mayıs, 1921 yılında Amele Bayramı resmen tekrar kutlanmaya başladı. Bu kutlama bu sefer bir Türk Bağımsızlık Direnişi halini de almıştı. İştirakçi Hilmi 2 yıl önce sürgünden dönmüş, başta tersane işçileri olmak üzere büyük kitleler gösteri için organize edilmişti. Halk İştirakiyyün Fırkası, Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın yerini almış ve önceki partide ileri gelen bir kişi olan Hilmi bu partinin doğrudan kurucusu olmuştu.

Özellikle Kasımpaşa’da bulunan tersane işçileri yeniden Abide-i Hürriyet Meydanı’na yürümüşler ve 8 yıldır yasaklı olan 1 Mayıs, Osmanlı Devleti’nde yeniden ancak işgal günlerinde kutlanmıştı. 1923 yılına kadar da etkisini artırarak kutlanmasına devam edildi. 1920 yılında Ankara Hükumeti’nin de kurulmasıyla beraber Ankara da 1 Mayıs’ın ayrı bir adresi olsa da o kısım başka bir makalenin konusu.

Osmanlı’da İşçi Hakları

Osmanlı Devleti, sömürgeci ülkelere nazaran sanayileşmede geri kalmış bir ülkeydi. 1912 yılına kadar Balkanlar’da bir kısım topraklarını elinde bulundursa da, 1912’deki Balkan Savaşları sornucunda Edirne, Kırklareli ve Lüleburgaz da dahil olmak üzere bütün Trakya’yı kaybetmişti. 1913’te başlayan 2. Balkan Savaşı sonucunda ancak Edirne’ye kadar olan bugünkü Trakya bölgemiz kurtarılabildi.

Osmanlı’da sanayileşen kentlerin de Balkanlar’da yer alması, Balkan Savaşları sonucunda Osmanlı Devleti’nin ekonomik olarak daha da zor durumda kalmasına sebep oldu.

Burgaz, Filibe, Selanik, Tiran, Üsküp gibi fabrikaların bulunduğu şehirler gitmişti. Buna karşın elde İzmir, Bursa, Adana, Zonguldak, Samsun gibi daha küçük ölçekli sanayilerin bulunduğu yerler vardı.

Bu sebeple Osmanlı’da işçi haklarını bu iki eksen üzerinde değerlendirmek gerekir. Osmanlı Devleti’nde işçi haklarının gelişmemiş olduğu ve işçilerin genel itibariyle fabrika sahiplerinin insafına bırakıldığı hakim görüştür. Bu fabrikalarda genellikle 12 saatlik mesailer ile düşük ücretler ödeniyordu.

Tatil-i İşgâl Kanunu, İttihat ve Terakki’nin sanayicileri korumak için çıkardığı bir kanun olduğu da eleştiriler arasındadır. Ancak özellikle İstanbul’da Kasımpaşa tersanesi çalışanlarının günlük 8 saatlik mesai talebiyle sık sık isyanlar yaptığı görülmektedir. Zaten Osmanlı’da 1 Mayıs organizasyonlarının odağında da Kasımpaşa Tersanesi işçileri yer alıyor.