Kaplumbağa Terbiyecisi, Osman Hamdi Bey’in tabloları içerisinde açık ara en çok bilinenidir. Biri Simavi koleksiyonunda öteki de Pera Müzesi’nde olmak üzere iki versiyonu bulunan tablo, aynı zamanda Osman Hamdi Bey’i dünyaca ünlü yapan bir tablodur.
Pek çok sanatçıya ilham vermiş olan bu tablonun ilk adı Kaplumbağalar ve Adam olarak bilinmektedir. 1906 yılı ile 1919 yılları arasında faaliyet göstermiş olan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin çıkardığı gazetenin 17. sayısında bu isimle yer aldı. Daha sonra yaygın olarak Kaplumbağa Terbiyecisi adı takılmıştır.
Başlıklar
Osman Hamdi Bey Kaplumbağa Terbiyecisi İçin Nereden Esinlendi?
Kaplumbağa Terbiyecisinin 1869’da çıkan Tour de Monde isimli bir Fransız dergisinden ilham aldığı sanılmaktadır. Bu dergide gördüğü bir gravürden esinlenerek bu tabloyu çizdiği iddiası yaygınlaşır. Zira L. Crépon tarafından, Japon millî gravüründen esinlenerek çizdiği bu gravür de dergide “Charmeur de tortues (Kaplumbağa Terbiyecisi)” adıyla basılmıştır.
Pek çok yorumcu ise bu resimde Osman Hamdi Bey’in kendini tasvir ettiğini öne sürmektedir.
Kaplumbağa terbiyecisi, günümüzde pek çok sanatçıya da ilham kaynağı olmuştur. Bunlardan en bilineni ise 2006 yılında yapılan “Hacivat ve Karagöz Neden Öldürüldü” filmidir. Yönetmenliğini Ezel Akay’ın yaptığı, Haluk Bilginer ile Beyazıt Öztürk’ün başrollerinde oynadığı filmin senaristliğini ise Levent Kazak yapmıştır. Bu filmin en sonunda Hasan Ali Mete’nin hayat verdiği Küşteri karakteri Hacivat ile Karagöz’ün hikayesini gölge oyununa yansıtmaktadır. Burada gölgeyi sağlayan mumlar kaplumbağaların sırtındadır. Filmin kapanış sahnesinde Küşteri pencereden bakmakta ve çevresinde sırtında mum olan kaplumbağalar gezinmektedir. İşte tam olarak bu sahne Kaplumbağa Terbiyecisi’nin sahnesine benzemektedir. Ancak arada ufak tefek nüanslar bulunmaktadır. Kaplumbağa Terbiyecisi’nin bu filme konu olmasının bir sebebi daha var. Filmde bu sahne kullanılmıştır çünkü filmin konusu da tablonun yansıttığı Bursa’da geçiyor olması.
Kaplumbağa Terbiyecisi’nin Anlattıkları
Bu tabloda kaplumbağaları terbiye eden adam, Bursa’daki Yeşil Cami’nin üst katında bulunan odanın penceresinden dışarı bakmaktadır. Bursa’daki tarihi yapılar Osman Hamdi Bey’in eserlerinde aşağıdaki eserlerden de anlaşılacağı üzere geniş yer tutmaktadır. Arkasında tuttuğu ney, kaplumbağaları terbiye etmek için çaldığı bir enstrümandır. Boynundaki ise kimilerine göre maşa, kimilerine göre mızraptır. Sırtında takılı olan kaplumbağa kabuğuna benzer aksesuar ise Keşkül-ü Fukara (Fakir Keşkülü) veya nekkare denilen elemandır. O dönemde özellikle dilenciler bunu kullanırlar.
Yorumculara göre Osman Hamdi Bey bu eserde kendisini tasvir etmiştir. Ancak tablonun ikinci versiyonunda ressamın kendi el yazısı ile bu tabloyu Ahmet Muhtar Paşa’ya ithaf ettiğini yazmaktadır. Müzecilik ve sanat alanında yaptıklarıyla geri kalmış bir toplumu aydınlatma uğraşı olarak yorumlanmıştır. Ancak neyi üflemeyip arkasında tutması, artık bundan vazgeçmesi olarak değerlendirilir. Ancak 2009’daki serginin ardından gelen yorum bu yorumları boşa düşürmüştür çünkü babasına yazdığı bir mektupta bahsi geçen dergiyi okuduğunu yazmıştır.
Kaplumbağa Terbiyecisi’nin Versiyonları
Osman Hamdi Bey, Kaplumbağa Terbiyecisi tablosunun 2 farklı versiyonunu yapmıştır. İlk tabloyu 1906’da, ikinci verisyonunu ise 1907’de çizmiştir. Ünlü Kaplumbağa Terbiyecisi tablosunun 2 verisyonu vardır. Bu versiyonlardan birincisinde 5 kaplumbağa yer alırken ikincisinde 6 kaplumbağa vardır. Ayrıca ikinci versiyonda resim Ahmet Muhtar Paşa’ya ithaf edilmiştir. Birinci versiyonda sağ üst köşede duvarda sıvası dökülmüş bir yer vardır, fakat ikinci versiyonda burada “Muhammed” yazılı bir levha asılıdır. İlk versiyonda pencerenin kenarlıkları sarı renkteyken ikinci versiyonda bu kısım mavidir. Birinci versiyonda pencere daha genişken ikinci versiyonda küçültülmüş. Yine birinci versiyondaki kaplumbağaların boyu ise ikinci versiyondakinden daha büyüktür. İkinci versiyonda yerde bir vazo görünmektedir, ancak birinci versiyonda bu detay da yer almamaktadır.
Kaplumbağa Terbiyecisi 1906 (Birinci) Versiyonu
Kaplumbağa Terbiyecisi, Pera Müzesi, 1906.
1906 yılında yapılan birinci versiyon şu an Pera Müzesi’nde bulunmaktadır. 1906 versiyonlu bu tablonun bilinen ilk sahibinin daha önce nereden bulduğu belli olmayan Saim Birkök’tür. Saim Birkök asker arkadaşının çocuğu olan evlatlık edindiği Saim Gökdoğan’ı öldürür ve böylece cezaevine girer. Bu esnada Osman Hamdi Bey eserlerinin izini süren Prof. Dr. Mustafa Cezar, Saim Birkök’ün evine girmek için hapisteki Birkök’ten izin alır. Eve girince içlerinde Kaplumbağa Terbiyecisi’nin 1906 versiyonu da dahil 4 adet Osman Hamdi eseri bulmuştur. Bununla beraber toplamda 40 civarında orijinal tablo bulurlar. Cezar, Müzeci ve Ressam Osman Hamdi Bey (1987) isimli kitabında bu tablolara yer verir.
Saim Birkök sağlık gerekçesiyle hapisten çıkar ancak kısa bir süre sonra hayatını kaybeder. Bir rivayete göre eserler Birkök Vakfına, bir başka rivayete göre ise Resim ve Heykel Müzesi’ne geçti. 2004 yılında düzenlenen bir müzayede ile Show TV’nin o dönemki sahibi Erol Aksoy almıştır. Aksoy, eseri o döneme kadar bir Türk ressamın eserine verilen en yüksek bedel ile satın almıştır. Erol Aksoy tabloyu tam 1 Milyon Dolara satın aldı. Böylece İktisat Bankası koleksiyonuna kazandırdı. Ancak İktisat Bankası’nın batması üzerine TMSF Erol Aksoy’un mal varlıklarına el koydu. TMSF Kaplumbağa Terbiyecisi’ni bu kez 2004 yılında müzayedeye çıkardı. Müzayedede 5 milyon dolar bedel ile tablonun yeni sahibi Pera Müzesi oldu. Şu anda eser Pera Müzesi’nde sergilenmektedir.
Pera Müzesi, Osman Hamdi Bey eserleri için bir sanal gerçeklik çalışması yaptı. Başta Kaplumbağa Terbiyecisi olmak üzere bu eserler sanal gerçeklikle 3 boyutlu hale getirildi. Bununla ilgili videoyu aşağıdan izleyebilirsiniz.
Kaplumbağa Terbiyecisi 1907 (İkinci) Versiyonu
Kaplumbağa Terbiyecisi, Belma Simavi Koleksiyonu, 1907.
Bu resmin ikinci versiyonu olan 1907 versiyonu önceleri İstanbullu bir Levanten ailenin elindeydi. Ancak 1980’lerde Londra’da bir müzayedede satışa çıktı. Müzayede sonunda bu eseri 100 bin dolar karşılığında Erol Simavi satın aldı. Halen eser Belma Simavi’nin koleksiyonundadır. Eser, ilk olarak Sakıp Sabancı Müzesi’nde “Batıya Yolculuk-Türk Resminin 70 Yıllık Serüveni” isimli sergide 2009 yılında sanatseverlerin karşısına çıktı. Bu sergide sanatseverlerin önüne çıkan tablonun aslında yukarıda bahsettiğimiz Fransız dergisinden esinlenildiği iddiasının ortaya çıkmasına sebep oldu.
İkinci versiyonun çizilme sebebi muhteliftir. İkinci versiyonda resmin Ahmet Muhtar Paşa’ya ithaf edildiği bilgisi bulunuyor. Bu bilgiden yola çıkarak, bu tabloyu beğenen Ahmet Muhtar paşa için bir takım değiştirmeler yaparak yeniden çizmiş olması ihtimali vardır. Bazı yorumlarda ise bu eserlerden birini kendi için birini ise bir sergi için çizdiği yönündedir.
Osman Hamdi Bey Kimdir?
Batılı anlamda ilk büyük Türk ressamı Osman Hamdi Bey‘dir. Osman Hamdi Bey’in sanatı, kendine has çizgisiyle sanat alanında Türkiye’de pek çok yeniliğin babası konumundadır. Hem Sanayi-i Nefise Mektebi (Mimar Sinan Üniversitesi) ve hem de İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin kurucusudur. Osmanlı Devleti’nde batılı anlamda modern resmi ilk uygulayanlardandır. Zira en ünlü eseri Kamplumbağa Terbiyecisi de böyledir. Kaplumbağa Terbiyecisi batılı stillerle oryantalist olarak çizilmiştir. Türk tarihinin en büyük ressamlarından biri olan Osman Hamdi Bey aynı zamanda yazarlık da yapmıştır. 2 adet tiyatro oyunu da yazmıştır. Osmanlı mimarisi ve Osmanlı kıyafetleri üzerine olmak üzere 2 tane de katalog-kitap çıkarmıştır. Aynı zamanda bürokrattır. Kadıköy Belediyesi’nin kurucu belediye başkanıdır. Ayrıca eski adı 6’ncı Daire olan ve Türkiye’deki ilk belediye, Beyoğlu Belediye’sinde belediye başkanlığı yapmıştır.