Başlıklar
Doğu Anadolu Fay Hattı, Avrasya Levhası ile Arabistan Levhası’nı birbirinden ayıran fay hattıdır. Zağros Bindirme Kuşağı’nın bittiği yer olan Bingöl’den başlar. Batı’da Avrasya, Arabistan ve Afrika Levhaları’nın kesişim noktasında sona erer.
Doğu Anadolu Fay Hattı, Arabistan Levhasının yılda 4.65 santimetre Avrasya Levhası’nı sıkıştırması sonucu depremlere sebep olur. Bu depremler sık sık yaşanır. Ancak büyüklükleri genellikle yıkıcı olmaz. Yaklaşık 400-500 yıl içinde çok büyük depremlerle biriken stresi birden boşaltır. Bu da az ama büyük depremlere yol açar.
6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi ile Gaziantep’in Nurdağı ilçesi arasında meydana gelen 7.7 büyüklüğündeki deprem de bu tarihsel depremlerden biridir. Ayrıca, burada yaşanan depremler silsile halinde Çukurova Levhası ve Kızıldeniz Fay Hattı’nı sıkıştırdığından bir deprem fırtınasına sebep olur.
Bingöl’de Kuzey Anadolu Fay Hattı ile ayrışarak ilerler. Kahramanmaraş-Gaziantep sınırı üzerinde bir kolu Afrika-Avrasya sınırı boyunca, bir kolu Arabistan-Afrika sınırı boyunca ilerler. Ayrıca Elazığ’dan sonra Çukurova Levhası ile Anadolu Levhası hattı oluşturarak üç parçalı bir halde Kayseri üzerinden Adana’ya doğru uzanır.
Türkiye’deki Fay Hatları
Doğu Anadolu Fay Hattı Neden Önemli?
Doğu Anadolu Fay Hattı, Türkiye’nin güneyini etkileyen en önemli fay hattıdır. Bu fay hattı, aslında üç kıtanın birleşim noktasında yer alması sebebiyle Kuzey Anadolu Fay Hattı ile ayrılık gösterir. Hindistan Levhası’nın Avrasya Levhasını sıkıştırdığı yerden aldığı enerjiyi taşıyan Zağros Bindirme Kuşağı, buraya aktarır. Burası da Arabistan Levhası boyunca Avrasya Kıtası’nın aldığı yükü karşılar. Ardından iki farklı sınıra aktarır.
Bu özellik, bu levha üzerinde büyük depremlerin, deprem fırtınası şeklinde yaşanmasına sebep olur. Yani peş peşe büyük depremler görülür. Fırtına sona erince uzun bir süre tekrar beklemeye başlar.
6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri bu Fay Hattı boyunca yaşandı. Ardında stresi aktardığı Kızıldeniz Fayı’nın Antakya Segmenti 20 Şubat’ta bir deprem daha gördü. Prof.Dr. Naci Görür, Kıbrıs ve Adana’ya dikkat çekti. Aynı zamanda, bazı başka jeologlar Lübnan’ın doğusu ve Suriye’nin batısı boyunca uzanan Levant bölgesine dikkati çekiyor.
Bu fay hattının en tehlikeli yanı ise deprem oluş sıklığı. Çok sık deprem görülmediği için insanlar bu bölgede deprem bilinciyle hareket etmiyordu. Hafıza-i beşer nisyan ile malüldür. Zaman zaman nispeten küçük depremler yaşanıyor ve bu depremler büyük deprem için zaman hazırlıyordu. 2020 yılında Elazığ’ın Sivrice ilçesinde yaşanan deprem bunlardan biri olurken, 4 Şubat 2023’te Osmaniye’de yaşanan depreme dikkat çeken Naci Görür, her iki deprem sonrası da buraya dikkat çekmişti.
Fay Hattının Yeryüzü Şekilleriyle Takibi
Doğu Anadolu Fay Hattı’nda hat boyunca bazı yer şekilleri meydana gelmiştir. Bunlar, hem yeryüzü kırıklarında suların birikmesi ve çöküntülerin oluşmasıyla göller, bu yarıklardan suyun akmasıyla nehirler şeklinde, hem de üst üste binen kıtaların yükselmesiyle dağlar ve suların birikmediği çöküntü yerlerinde bereketli ovalar olarak karşımıza çıkıyor. Daha fazla bilgi için Fay Hattı Nedir başlıklı yazımıza ve Deprem Nedir başlıklı yazımıza bakabilirsiniz.
Bingöl’de fay hattının başladığı yer boyunca bindirme bölgeleri vardır. Burada Güneydoğu Anadolu Toros Dağları karşımıza çıkarıyor. Elazığ’ın Sivrice ilçesinde bulunan Hazar Gölü’nün bir ucundan giren fay hattı diğer ucundan çıkıyor. Böylece Hazar Gölü’nün bir fay yırtılması sonucu oluştuğu sonucuna varıyoruz.
Elazığ-Sivrice-Hazar Gölü
Ayrıca, Hazar Gölü’nün doğusuna ve batısına bakalım.
Fırat Nehri’nin doğduğu bölge
Fırat Nehri boyunca fay hattının ilerlediğini göreceğiz. Elazığ’ın Palu ve Bingöl’ün Genç ilçeleri bu fay hatlarının oluşturduğu boşluktan akan Fırat Nehri boyunca kurulmuş. Çünkü nehir kenarları tarih boyunca yerleşim yeri olarak tercih edilmiştir. Bunun sebebi tarım ve temiz suya erişimdir. Ayrıca Fırat Nehri buradan doğuyor ve Türkiye’nin üç büyük barajına akıyor. Bu barajlar, Keban, Atatürk ve Karakaya Barajı. Dağlık bölgede bulduğu boşluktan akan Fırat Nehri’nin kenarındaki bu dağlar da yine fay zonu sebebiyle bindirmeyle oluşmuş dağlardır.
Şimdi de Hazar Gölü’nün batısına göz atalım.
Mollahan Çayı ve Doğu Anadolu Fay Hattı
Malatya’nın güneyinde bulunan Mollahan Çayı, yine fay hattı boyunca uzanarak Fırat Nehri’ne dökülüyor.
Azaplı, İnekli ve Gölbaşı Gölleri
Biraz daha batıya doğru ilerleyince üç tane göl göreceğiz. Bu göller, Azaplı, İnekli ve Gölbaşı gölleridir. Fay hattı boyunca uzunlamasına sıra sıra dizildiklerini göreceğiz. Burada bereketli ovalar olduğunu da tahmin etmek zor değil. Zaman içinde, binlerce, hatta milyonlarca yıldır depremlerin olduğu bu bölgede oluşan göçükler sularla dolmuş ve göller meydana gelmiştir.
Arabistan Levhası’nın Anadolu Levhası ile Afrika Levhası’yla kesişim noktasında yükseltiler başlarken, Doğu Afrika Fay Hattı (Kızıldeniz Fay Hattı) üzerinde yer alan Hatay’da üst üste binen kısımlarda Amanos Dağları uzanır. Amanos Dağları’nın doğu tarafında ise Asi Nehri akarak bereketli Amik Ovası’nı meydana getirir.
Doğu Anadolu Fay Hattı Boyunca Yerleşim Yerleri
Amik Ovası’nın çok bereketli olması sebebiyle Antakya ve İskenderun şehirleri tarih boyunca popüler yerleşim yerleri olmuşlardır. Zeminin alüvyon olması sebebiyle depremlerde hissedilen şiddet çok yüksek olmuştur. Bu da yıkımın her zaman çok yüksek olmasına sebep olmuştur.
Doğu Anadolu Fay Hattı, dağlık bölgeler açısından çok yoğun olduğu için nüfus daha çok köylerde yaşar. Ancak diğer küçük fay hatlarıyla kesiştiği yerlerde bereketli ovalar meydana gelmiştir. Bu ovalarda Kahramanmaraş, Adana, Adıyaman, Malatya ve Elazığ gibi doğunun büyük şehirleri kurulmuştur. Bunun dışında yine kalabalık ilçeler de bu hat üzerinde kurulmuştur. Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi, Gaziantep’in Nurdağı ilçesi batı kolundadır. Ne var ki, Elazığ’ın Sivrice ilçesi, Malatya’nın Doğanyol ilçesi de yine bu bölgelerde kurulmuştur. Ayrıca, yakın bölgelerde bulunan Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır gibi büyük iller de faya uzak olmayan şehirlerdir.
DAF üzerinde sayılmasa da Antakya ve İskenderun da buradan çokça etkilenir. Ayrıca burası dünyanın en uzun fay hatlarından biri olan Kızıldeniz Fayı’nın başladığı yerdedir. Kızıldeniz Fay Hattı’nın üzerinde çok büyük başka şehirler de vardır. Bunlar, Suriye’de Lazkiye, Hama ve Humus’tur. Lübnan’da Beyrut ve Trablus vardır. Ayrıca üç din tarafından kutsal kabul edilen Kudüs de bu hat üzerindedir. Buradan güneye ilerler ve Kızıldeniz’in altına iner. Kızıldeniz de yine yukarıda bahsettiğimiz göller gibidir. Hem Akabe Körfezi, hem de Kızıldeniz Arabistan Levhası’nın Afrika Levhası’ndan uzaklaştığı yerde ortaya çıkmıştır.