Haymarket Olayları

Haymarket Olayları, 1 Mayıs İşçi Bayramı’nın temel olayı olarak kabul edilir. 1 Mayıs 1886’da Amerika’nın Illınois Eyaleti’ne bağlı Chicago Kenti’nin Haymarket Meydanı’nda toplanan işçiler, günlük 8 saat çalışma ve 1 günlük izin taleplerini dile getirmek üzere toplandılar. Gösteriler 4 gün sürdü. 4 Mayıs günü sözcü kürsüsünün önündeki bir bombanın patlaması sonucu kimi kaynaklara göre 1, kimi kaynaklara göreyse 6 polis memuru hayatını kaybetti. Ölen işçilerin ise sayısı tespit edilemedi. Bunun üzerine işçilere yönelik sert müdahaleler gerçekleştirildi. Pek çok işçi tutuklandı. 4 Mayıs’ta tutuklanan işçilerin kanaat önderlerinden 4 kişinin idam edilmesiyle Haymarket Olayları tarihteki yerini aldı.

Bu yazımızda, Haymarket Olayları’nın tarihsel kökenlerine ineceğiz. Haymarket’te yaşananlar bir günde ortaya çıkan talepler değildi. Amerika Birleşik Devletleri tarihi boyunca, gerek beyaz işçiler, gerek siyah köleler dönem dönem ayaklanarak haklı taleplerini dile getirdiler.

Haymarket Olayları’ndan Önce ABD

Amerika Birleşik Devletleri’nde gerçekleşen ilk grev, 1768 yılında New York’ta başladı. New York’ta çalışan terziler, ücretlerinin düşürülmesini protesto etmek amacıyla toplantı ve yürüyüş gerçekleştirdiler. Bu yürüyüş, 1792 tarihinde Amerika’daki ilk sendika olan Ayakkabıcılar Sendikası’nın kuruluşunun da temellerini attı. Ancak bu yürüyüş de sendika da yasadışıydı. Amerika’da herhangi bir sebeple protestolarda bulunmak, işçiler arasında örgütlenmek ve örgütlü olarak eylem yapmak 1842 yılına kadar yasaktı.

1842 yılında Hunt Davası bu konuda bir milat oldu. Hunt Davası, bilinen adıyla “Commonwealth vs. Hunt” (İngiliz Milletler Topluluğu Avlanmaya Karşı) 1842’de Massachusetts Anayasa Mahkemesi’nde görülen bir davaydı. Bu davada, işçilerin toplantı ve yürüyüş yapma hakkı üzerine görüşüldü. Amerika’da yasak olan toplantı, yürüyüş ve protesto hakkı, buna sebep olacağı gerekçesiyle sendikaların da yasak olması davanın ana konusu oldu. Bu yasağın gerekçesi, olası komplo olaylarının engellenmesiydi. Amerikan yasaları, “Suç Komplosunun Ortak Hukuk Doktrini” isimli bir doktrinden yola çıkarak, toplu gösterilerin komploya zemin hazırlayacağını savunuyordu.

Ancak Yargıç Lemuel Shaw bu doktrine karşı çıkıyordu. Sonuçta gösteri ve yürüyüş konusunda yasalar esnetildi ve bu da Amerika Birleşik Devletleri’nde sendikaların kurulmasının önünü açmış oldu. Peşine, 1861 yılında başlayıp 1865 yılına kadar süren Amerikan İç Savaşı (Kuzey-Güney Savaşı) patlak verdi. Bu savaşta da köleliğin kaldırılması ile işçi hakları genişleme gösterdi.

1867 tarihinde Karl Marx’ın Das Kapital kitabını yazması ve ardından zaman içerisinde kitabın popüler hale gelmesi işçilerin radikalleşmesinde çok etkili oldu. Ancak Haymarket Olayları başlayıncaya kadar başka önemli bir gelişme olmadı. Haymarket Olayları’ndan önce Amerika’da önce sendikalar kurulmuş, daha sonra bu sendikalar için grev hakkı kazanılmıştı. Fakat büyük bir sorun daha vardı. Yüksek çalışma süreleri ve düşük ücretler.

1 Mayıs’ın Kökeni

Chicago, Amerika Birleşik Devletleri’nde ekonominin en canlı olduğu bölgelerden biriydi. Büyük sanayi tesisleri ve kalabalık bir işçi nüfusu bulunuyordu. Augustus Spies’in başını çektiği bir işçi grubu, günlük 8 saatlik çalışma talepleriyle meydanlara çıktı.

Karl Marx’ın, Das Kapital kitabını yazmasının üzerinden 20 yıla yakın zaman geçmişti. Karl Marx gibi Alman olan Spies da Amerika’daki Sosyalist İşçi Partisi üyesiydi. Aynı zamanda partinin yayın organı olan Arbeiter-Zaytung’un da editörüydü. O güne kadar meydana gelen ufak tefek mitinglere dayanışmaya giderek çevresini genişletmişti. Grev ve gösteriler düzenleyen işçileri örgütlediği Uluslararası Emekçiler Birliği isimli bir sendika kurarak Haymarket’teki büyük mitingi organize etti. Mitinge 350 bin işçi katılmıştı.

1 Mayıs’ta organize edilmeye başlanan büyük buluşma için Haymarket Meydanı dolmaya başladı. Organizasyonun 1 Mayıs’ta yapılmasının sebebi 1856 yılında, Avustralya’da Melbourne kentinde yapılan işçi eylemlerinin yıldönümü olmasıydı. Ancak asıl miting 3 Mayıs’ta başlayacaktı. Spies ve yoldaşları da 3 Mayıs’ta kürsüye çıkarak konuşma yapacaklardı. 3 Mayıs’ta meydana gelen bir arbede ve silahların patlaması sonucu bir işçi ölürken pek çok işçi yaralandı.

Haymarket Olayları’nı katılım kapsamı, festival ortamında başlaması ve sonrasında yaşananlar açısından 1977’de Taksim Meydanı’nda yaşanan Kanlı 1 Mayıs olaylarına benzetmek mümkündür.

Haymarket Olayları ve Augustus Spies

3 Mayıs günü için alelacele basılan el ilanlarında; “İşçiler Kendinizi Silahlandırın ve Tam Güç İçinde Görünün” ibareleri yer alıyordu. Polis de bu toplantı için geniş güvenlik önlemleri almıştı.

3 Mayıs günü, kürsüde Spies konuşma yaparken, kürsünün ön tarafında bulunan polis memurlarının önünde bir bomba patladı. Patlamanın ardından çatışmalar çıktı ve çok sayıda işçi, Spies ve sendikanın diğer yöneticileri tutuklandı. 8 kişilik yönetici ekibi içerisinde Spies dahil 4 kişiye idam cezası verildi.

10 Kasım 1887’de Louis Lingg, idam cezasının infazını beklemeden hapishanede intihar etti. Geriye kalan üç sendikacı, Augustus Spies, Adolph Fisher ve George Engel ise bir gün sonra idam edildi.

Bu dört kişi için 1893’te Chicago’da bir anıt mezar yapıldı ve Spies’in darağacında söylediği sözler mezar taşına yazıldı. O sözler şöyleydi: “Sessizliğimizin bugün boğduğunuz seslerden daha güçlü olacağı gün gelecek.”

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki işçiler ise Samuel Gompers’in liderliğindeki Amerikan İşçi Federasyonu’nda toplandı. Gompers, ki o da Spies gibi Alman asıllıydı, Spies’ın sert söylemleri yerine daha yumuşak bir dil kullandı. İtidalli davranarak aynı talepleri dile getirmeyi sürdürdü. 38 yıl boyunca sendika federasyonunun liderliği yaptı ve ABD’deki işçi kazanımlarının pek çoğu o dönemde kazanıldı.

1 Mayıs’ın İlk Bayram Kararı

1889’da Paris’te düzenlenen II. Enternasyonel toplantılarında Haymarket olaylarının başlangıcı kabul edilen 1 Mayıs, Uluslararası İşçi Bayramı olarak kabul edildi. Bu tarihten itibaren dünya çapında yaygınlaşarak kutlanmaya devam etti.

Haymarket Olayları’nın ardından, bir işçi bayramının var olması gerekliliği üzerinde duruldu. 1889’da Paris’te toplanan II. Enternasyonel’in ilk toplantısında 1 Mayıs, Uluslararası İşçi Bayramı olarak kabul edildi.

Alakalı diğer yazılarımız:

Atatürk Döneminde 1 Mayıs

Osmanlı Döneminde 1 Mayıs