Anadolu levhası, dünyadaki levhaların içinde minör levha olarak sınıflandırılabilecek bir levhadır. Büyük levhalar, Arabistan, Hindistan, Afrika, Amerika, Büyük Okyanus ve Avrasya Levhasıdır. Bu levhaların arasında levhaların çarpışması sonucu yükselmiş, kopmuş ayrı küçük kara parçaları da bulunur. Anadolu levhası da bunlardan biridir.
Anadolu levhasının oluşması, sonradan yükselmesi sonucu meydana geldiği için çok daha geç dönemlere denk gelir. Bu dönem 4. jeolojik zamandır. Yani, Pangaea kıtasında Anadolu’nun yerini net olarak gösteremeyiz. Arabistan levhasının Avrasya Levhasına çarpışma noktasında Doğu Anadolu Fay Hattı bulunur. Anadolu Levhası’nın Avrasya Levhası ile çarpıştığı yerde ise Kuzey Anadolu Fay Hattı bulunur. İşte Anadolu Levhası, bu iki fay hattının arasında yer alır.
Başlıklar
Anadolu Levhası’nda Deprem Bölgeleri
Anadolu Levhası, Arabistan Levhası ile çarpıştığı noktada seyrek ama çok büyük depremler üretir. Ancak Kuzey Anadolu Fay Hattı boyunca, yani Avrasya Levhası ile çarpışma noktasında düzenli olarak yıkıcı depremler meydana getirir. Bu depremler, Kuzey Anadolu Fay Hattı boyunca, Bingöl’den başlayarak, Erzincan, Tokat, Çankırı, Kastamonu’nun güneyi, Bolu ve Kocaeli’de son yüzyıl içinde büyük depremler üretti. Ayrıca Marmara Denizi ile Çanakkale Boğazı boyunca da yıkıcı depremler üretmektedir. Marmara segmenti üç ayrı kol üzerinde olduğu sanılan ve her geçen gün yeni araştırmalar yapılan bir bölgede çok parçalı bir yapıya dönüşmüştür.
Marmara Depremleri
Marmara’da gerçekleşen depremler, Türkiye’nin özellikle 1999 Gölcük Depremi’nden beri en çok merak ettiği konular arasında yerini alır. Marmara’da gerçekleşen her depremin, beklenen büyük İstanbul Depremi’ni tetikleyip tetiklemeyeceği merak edilir.
Marmara Denizi altında yer alan fay hatlarının tamamı birbirini tetikleyecek boyutta değildir. Dolayısıyla Marmara Denizi’nde meydana gelen her deprem Marmara’daki kırılmamış bölge olan Adalar-Kumburgaz segmentini kırması beklenmez. Uzmanlar bu konuda her deprem sonrası konunun kritik olup olmadığını tartışıyorlar. Ancak hemen hemen tüm uzmanların fikir birliği yaptığı konu, Marmara’da büyük bir deprem olacağı şeklindedir.
Marmara’da bulunan üç kol, Marmara Denizi’nin şekillenmesine sebep olmuştur. Bunlardan ilki, Kocaeli Körfezi’ni meydana getiren kuzey kolu, bir diğeri ise İznik Gölü ve Gemlik Körfezi’ni meydana getiren güney koludur. Ortada yer alan kol ise çok parçalı bir yapıda, Marmara Denizi’nin derinliklerinden geçer. Bu kısım daha az keşfedilmiştir ancak çok parçalı ve küçük fayların bulunduğu, büyük depremler üretmeyen bir kısımdır.
Erzincan-Gölcük Hattı
Erzincan’dan başlayarak Gölcük’e kadar uzanan ve yaklaşık 100 yıl içinde birbirini tetikleyerek kıran uzun bir hattır. Dünyanın en genç ve aktif fay hatlarından biridir. Uzandığı bölge boyunca verimli ovaların meydana gelmesine sebep olmuştur. Bu yüzden Anadolu’da yerleşimlerin de yoğun olarak kümelendiği bölgelerdir.
Erzincan Ovası, Erbaa Ovası, Tosya Ovası ve Bolu Ovası bu bölge üzerinde yer alır. Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyük depremi olan 1939 Erzincan Depremi bu hattın başlangıç noktasıdır. Aslında başlangıç noktasının Bingöl mü Erzincan mı olduğu tartışma konusudur. Zira Bingöl, KAF ile DAF’ın birleştiği bölgede yer alır.
Anadolu Levhası’nın Kuzeydoğu yönünde kayması sonucu bu depremler meydana gelir. Bir diğer tartışma konusu ise, Anadolu Levhası ve Arabistan Levhsı’nın kuzeydoğu’ya yönelik gerçekleştirdiği hareketler ile, Arabistan Levhası’nın Anadolu Levhası’na yaptığı baskının sürecini yavaşlattığı, dolayısıyla Doğu Anadolu Fay Hattı boyunca gerçekleşen depremlerin periyonunun 400 yıla kadar çıkmasına sebep olduğudur.
Ege Bölgesi Fay Hatları
Ege Bölgesi çok parçalı fay yapılarından meydana gelmektedir. Aynı zamanda Türkiye’nin en genç volkanik bölgesi olma özelliğini göstermektedir. Ege Bölgesi’nde Gediz Havzası, Büyük ve Küçük Menderes Havzaları, Balıkesir-Bergama ve Balıkesir-Ayvalık segmentleri depremler üretmektedir.
Batı Anadolu’nun Ege Denizi kıyıları, Avrasya Levhası ile çarpışılan bölgede yer alır. Bu sebeple zaman zaman orta-büyük depremler üretebilir. Ancak bu depremlerin belirli periyotları yoktur.
Doğu Anadolu Fay Hattı Bölgesi
Doğu Anadolu Fay Hattı Nedir yazımızda da detaylıca ele aldığımız bir bölgedir. Burada Bingöl’den başlayarak Hatay ve Adana’ya kadar uzanan bir fay hattı bulunur. Hatay’ın güney-güneydoğu bölgesinde Arabistan Levhası Anadolu Levhası üzerinde baskı yaparken, Hatay’ın batısı ve Kıbrıs Adası tarafından Anadolu levhası Afrika Levhası’na baskı uygular.
Bu sebeple Arabistan Levhası Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yıkıcı depremler üretirken, Anadolu Levhası ile Afrika Levhası’nın sıkışma yaptığı bölgede genellikle Akdeniz’de depremler üretir, bu depremler orta büyüklükte meydana gelir.
Anadolu Levhası’nın Diğer Levhalardan Farkı
Anadolu Levhası, yapı itibariyle Japonya ve San Fransisco Levhalarına benzer. Bunlar da büyük levhaların sıkıştırma yaptığı bölgelerde yer alan daha küçük yapıda levhalardır. Küçük levha sınıfında olan bu levhalar da daha küçük parçaların birleşmesiyle meydana gelebilir.
Örneğin San Fransisco levhasında San Andreas Fay Hattı, Büyük Okyanus ile Amerika Levhası’nın birleştiği noktada yer alır. İki levhasının birbiri ile çarpışması sonucu yükselen bölgede yer alır.
Japonya Levhası ise Avrasya Levhası ile Büyük Okyanus Levhası’nın çarpıştığı ve aynı zamanda güneyden Filipinler Levhası’nın yaptığı baskıyla son şeklini alan bir bölgedir.
Diğer büyük levhalar ise birbirleri ile çarpışarak veya ayrılarak küçük levhaları oluşturur.